Ayni hak ne demek? Ayni Hak Türleri Nelerdir?

Ayni hak, bir eşya (taşınır ya da taşınmaz) üzerinde doğrudan egemenlik sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen mutlak bir haktır. Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre ayni hak; “Taşınır veya taşınmaz üzerinde doğrudan doğruya egemenlik yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülebilen haklar” şeklinde tanımlanır.

Roma hukukundan günümüze ulaşan bu kavram, Türk Medeni Kanunu’nda da kapsamlı şekilde düzenlenmiş ve koruma altına alınmıştır. Ayni hak sahibi, eşyayı kullanabilir, ondan yararlanabilir ve üzerinde tasarrufta bulunabilir.

Ayni Hak Türleri Nelerdir?

Ayni haklar, mülkiyet kapsamına göre iki temel kategoriye ayrılır:

1. Sınırsız Ayni Hak (Mülkiyet Hakkı)

Bu hak, sahibine eşya üzerinde tam hakimiyet sağlar. Sahip kişi eşyayı kullanabilir, başkasına devredebilir, kiralayabilir, satabilir ya da miras bırakabilir.

2. Sınırlı Ayni Haklar

Eşya üzerinde tam yetki değil, belirli ve sınırlı kullanım yetkileri sağlar. Bu haklarda mülkiyet değil, belli yönlerden faydalanma söz konusudur.

Sınırlı ayni haklar üç gruba ayrılır:

a. İrtifak Hakları

Taşınmazı kullanma veya ondan yararlanma yetkisi verir.
Örnekler:

• İntifa hakkı: Kullanma + yararlanma

• Sükna hakkı: Oturma hakkı

• Geçit hakkı, üst hakkı, kaynak hakkı gibi taşınmaz lehine haklar

b. Taşınmaz Yükü

Taşınmaz malikin, taşınmazdan sorumlu olarak başka bir kişiye bir edim yüklenmesini ifade eder. Örneğin: taşınmaz sahibi, belirli bir kişiye düzenli ödeme yapmak zorundadır.

c. Rehin Hakları

Borç teminatı amacıyla eşya üzerinde kurulan haktır. Borcun ödenmemesi halinde alacaklı, taşınır veya taşınmazı satarak alacağını tahsil edebilir.
Türleri:

• Taşınır rehni

  

• Taşınmaz rehni (ipotek)

Ayni Hakların Temel İlkeleri

Ayni haklar belirli kurallar çerçevesinde işler:

🔹 Mutlaklık İlkesi

Ayni haklar herkese karşı ileri sürülebilir. Örneğin, malik mülkiyet hakkını herkes karşısında savunabilir.

🔹 Belirlilik İlkesi

Ayni haklar yalnızca belirli eşyalar üzerinde kurulabilir. Belirsiz veya tanımsız eşya toplulukları için ayni hak geçerli değildir.

🔹 Kamuya Açıklık İlkesi

Tapu gibi kamuya açık siciller sayesinde ayni haklar herkes tarafından görülebilir. Bu şeffaflık, hukuki güvenliği sağlar.

Ayni Hak Devredilebilir mi?

Evet. Ayni haklar devredilebilir ve mirasçılara geçebilir. Özellikle mülkiyet hakkı gibi sınırsız ayni haklar, satış, bağış, miras gibi yollarla devredilebilir. Sınırlı ayni haklar da belirli koşullar altında devredilebilir, fakat hak türüne göre sınırlamalar olabilir.

Ayni Hak ve Taşınmazlar

Taşınmaz mal üzerindeki ayni haklara örnekler:

• Geçit hakkı (başkasının arazisinden geçiş izni)

• İntifa hakkı (kullanım + faydalanma)

• Sükna hakkı (oturma)

• Kaynak hakkı (su alma)

• Üst hakkı (araziye bina yapma izni)

• İpotek (taşınmaz rehni)

Ayni haklar, eşya hukukunun temelini oluşturur ve taşınır ya da taşınmazlar üzerinde doğrudan hakimiyet sağlar. Mülkiyet hakkı en geniş ayni hak iken, sınırlı ayni haklar da önemli kullanım ve faydalanma imkânları sunar. Gerek taşınmaz alım-satımında gerekse hukuki işlemlerde ayni hakların kapsamını bilmek, hak kayıplarının önüne geçmek açısından kritik önem taşır.